Anoreksja (anorexia nervosa) Jadłowstręt psychiczny – jest realną i bardzo groźną chorobą o podłożu psychicznym, która jeśli nie jest prawidłowo leczona, prowadzi do stopniowego wyniszczenia organizmu chorej osoby, czego wynikiem często jest śmierć. Anoreksja najczęściej dotyczy kobiet (80–90% przypadków), choć coraz częściej dotyka też mężczyzn. Częstość występowania anoreksji u młodych kobiet wynosi 0,3% i jest dwa razy większa u nastolatek. Pierwsze objawy występują średnio w 15 roku życia, ale wiek chorujących w ostatnich latach się obniża. Nierzadkie są przypadki anoreksji u dziewczynek w wieku poniżej 12 lat. Pacjentki zwykle trudno przekonać do leczenia, które jest jednak konieczne, gdyż anoreksja prowadzi do wielu szkód w zakresie zdrowia somatycznego, psychicznego i funkcjonowania społecznego, a ponadto charakteryzuje się największą śmiertelnością spośród zaburzeń psychicznych.
Osoby chorujące na anoreksję zwykle w sposób skrajny przeceniają znaczenie wagi, kształtu i wyglądu swojego ciała, gdyż mają zaburzony sposób postrzegania własnego ciała i często niską samoocenę przy nadmiernej wrażliwości emocjonalnej. Obsesyjnie dążą do odchudzania i utrzymania szczupłej sylwetki. Głównym zachowaniem mającym na celu utratę wagi jest ograniczanie ilości spożywanych pokarmów, ale występują też inne często spotykane działania jak: nadmierna aktywność fizyczna i ćwiczenia (w celu spalania kalorii). Pacjentki wolą np. stać niż siedzieć, biorą udział w zajęciach sportowych, biegają, tańczą; starają się jak najwięcej ruszać; czynności oczyszczające (prowokowanie wymiotów, używanie środków przeczyszczających, odwadniających oraz odchudzających i hormonalnych); zachowania związane z kontrolowaniem obrazu własnego ciała (przeglądanie się w lustrze, częste ważenie i mierzenie się), które mają potwierdzić, że udaje się utrzymać szczupłą sylwetkę.
Jednym z podstawowych objawów anoreksji jest spadek masy ciała o 15 % poniżej prawidłowej masy ciała. Utrata masy ciała jest wywołana przez unikanie „tuczących pokarmów” i za pomocą takich zachowań jak prowokowanie wymiotów, stosowanie środków przeczyszczających, intensywne ćwiczenia fizyczne, stosowanie leków obniżających apetyt, moczopędnych. W trakcie trwania choroby rozwijają się zaburzenia hormonalne obejmujące przysadkę, nadnercza i gonady, co u kobiet przejawia się zatrzymaniem miesiączkowania. Możliwe są też zmiany w zakresie stężenia hormonu wzrostu, kortyzolu, hormonów tarczycy i insuliny. anoreksja często wiąże się z opóźnieniem lub zahamowaniem dojrzewania płciowego (gdy początek choroby wystąpił przed okresem pokwitania) takie jak: zatrzymanie wzrostu i rozwoju gruczołów piersiowych, brak miesiączki. Po powrocie do zdrowia pokwitanie często przebiega normalnie, ale pierwsza miesiączka jest opóźniona.
Tak jak wcześniej wspomniałam u osób chorych, zaburzone są wyobrażenia dotyczące własnego ciała, pojawia się natrętna obawa przed otyłością, która prowadzi do narzucenie sobie małej docelowej masy ciała. U chorych na anoreksję dochodzi do utraty kontroli nad odchudzaniem. Osoba, która już schudła, nadal utrzymuje (często wbrew opiniom otoczenia), że nie jest wystarczająco szczupła i kontynuuje proces odchudzania. Osoba taka nie dostrzega, że schudła już nadmiernie, że odchudzanie zagraża jej zdrowiu i życiu. Stara się nic nie jeść, albo przynajmniej radykalnie zmniejszać ilość i kaloryczność posiłków. Pomiędzy posiłkami dokonuje wielu starań by spożyte kalorie jak najszybciej i jak najskuteczniej spalić. Uporczywemu i obsesyjnemu lękowi przed przytyciem towarzyszy koncentracja wokół tego problemu – liczenie kalorii, unikanie okazji do posiłku, udawanie, że zjadły więcej niż w rzeczywistości. Równocześnie obserwuje się ignorowanie i zaprzeczanie uwagom zgłaszanym przez bliskich. Pojawia się stopniowa izolacja od otoczenia, pacjentki zamykają się w sobie. Częste są zachowania manipulacyjne, jak chowanie jedzenia, przetrzymywanie go w ustach i wypluwanie gdy nikt nie widzi. Ocena własnego wyglądu jest skrajnie zaburzona, nawet w przypadku znacznego (wręcz przerażającego dla otoczenia) wychudzenia, pacjentki nadal twierdzą, że są za grube i kontynuują odchudzanie.
Jadłowstręt psychiczny rozpoznaje się w oparciu o dokładne zebranie wywiadu (od pacjentki i optymalnie od bliskich) i badanie przedmiotowe, laboratoryjne krwi, elektrokardiografia (EKG) oraz zważenie i zmierzenie chorej. Od ustalenia rozpoznania do wyleczenia upływa średnio 5–6 lat. Typowe jest zaprzeczanie tym opiniom przez pacjentkę, złoszczenie się i próby udawania, że posiłki są zjadane prawidłowo. Pacjentki mają skłonność do ukrywania utraty wagi i wtedy często na pierwszy plan wysuwają się takie objawy jak depresja, zachowania obsesyjne, niepłodność czy brak miesiączki. Częste są też objawy somatyczne związane z zaburzeniami wodno-elektrolitowymi (np. odwodnienie, skrajnie prowadzące do omdleń, a nawet do obrzęku mózgu) oraz niedożywieniem i zaburzeniami hormonalnymi (wypadanie włosów na głowie, nadmierne owłosienie innych części ciała) czy też częstymi wymiotami (próchnica zębów, obrzęk ślinianek przyusznych, zmiany zapalne w kącikach ust).
Zarówno diagnostykę jak i leczenie anoreksji powinien prowadzić psychiatra, współpracując z innymi specjalistami, czyli z psychologiem, terapeutą, internistą, endokrynologiem i ginekologiem. Skuteczność leczenia anoreksji należy monitorować, ważąc chorą, ale tak aby pomiar masy ciała nie stał się polem walki z pacjentką. Kluczowe znaczenie ma opanowanie ewentualnych somatycznych konsekwencji anoreksji – np. wyrównanie niedoborów płynów ustrojowych i elektrolitów, zaburzeń kardiologicznych. Depresja, lęk, konflikty rodzinne są najprawdopodobniej wtórne do zaburzeń odżywiania się – jadłowstręt psychiczny powinien być leczony w pierwszej kolejności. Istotne jest zaangażowanie w proces leczenia rodziny (zwłaszcza w przypadku pacjentek nieletnich), tak aby wspierając pacjentkę, równocześnie postępowała z łagodną stanowczością i asertywnością. Bardzo ważnym aspektem terapii jest psychoedukacja chorej i rodziny – z wyjaśnieniem mechanizmów anoreksji i podstawowych sposobów radzenia sobie chorobą, z próbą uświadomienia psychologicznych mechanizmów zaburzeń. Terapia osób chorych na anoreksję prowadzi się często w warunkach hospitalizacji.
Autor: Joanna Wiślicka,
psycholog, terapeuta
Moje inne artykuły z tej serii:
https://psychologiabycia.wordpress.com/2020/06/12/zaburzenia-odzywiania/
Psychologia bycia 